Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie. Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje czynności przewidziane w ustawie, jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności, praw człowieka i obywatela, w tym także osób nie będących obywatelami polskimi, znajdujących się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie przysługujących im wolności i praw.
W sprawach objętych tajemnicą państwową udzielanie informacji lub umożliwianie Rzecznikowi Praw Obywatelskich wglądu do akt następuje na zasadach i w trybie określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych. Rzecznik Praw Obywatelskich jest uprawniony do odmowy ujawnienia nazwiska i innych danych osobowych skarżącego, w tym także wobec Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, jeżeli uzna to za niezbędne dla ochrony wolności, praw i interesów jednostki.